اواخر شهریورماه سال گذشته بود که بوی تعفن شهر زنجان را فرا گرفت. این بو،شبیه بوی آمونیاک تند بود و همه را سراسیمه کرد. مردم می‌پرسیدند: چه اتفاقی در شهر افتاده است؟ شهروندان به‌دنبال منشأ بو می‌گشتند و حرف‌ها و شایعات زیادی بین مردم شنیده می‌شد.
مدیران سازمان حفاظت محیط‌زیست زنجان، نخستین مسئولانی بودند که درباره منشأ بوی نامطبوع زنجان اعلام نظر کردند. برخی نگران بودند که این بو ناشی از انتشار گازهای سمی و خطرناک در شهر باشد، اما جواد تاراسی، مدیرکل وقت محیط‌زیست استان زنجان، به مردم اطمینان داد گازهای خطرناکی در هوای شهر وجود ندارد و این بوی نامطبوع نیز به‌دلیل انباشت زباله و فاضلاب در برخی از نقاط شهر، به‌وجود آمده است.
چند ماهی بود که مسئولان حفاظت از محیط‌زیست زنجان درباره فعالیت‌های کارخانه سرب و روی زنجان و آلودگی‌‌هایی که می‌تواند بر هوا و آب شهر تأثیر داشته باشد، سخن می‌گفتند و شهروندان هم نگران بودند که بوی تعفن هوای زنجان ازآن کارخانه نشأت گرفته باشد. با این حال مدیرکل حفاظت از محیط‌زیست زنجان این بار اعلام کرد گازهایی که موجب ایجاد بوی نامطبوع در شهر شده، ضرر و زیان ندارد و فقط مانند بوی فاضلاب آزاردهنده است. بوی تعفن چند روز بعد رفع شد، اما بار دیگر مشکلات دفع پسماندهای خانگی و شهری، از فاضلاب گرفته تا زباله‌های خانگی را به یاد مردم و مدیران شهر آورد.
شبکه‌های فاضلاب در زنجان هنوز در نقاط تازه‌ساز که جمعیت در آن مستقر می‌شود، در حال توسعه است. با اینکه چند سالی از طراحی شبکه فاضلاب زنجان و اجرای آن می‌گذرد، هنوز این سامانه به‌طور وسیع مورد استفاده قرارنگرفته است. تاکنون فقط 30 درصد خانه‌های مردم زنجان به شبکه فاضلاب شهری متصل شده است.
ظرفیت تصفیه‌خانه فاضلاب زنجان نیز حدود یک سوم نیاز این شهر را برطرف می‌کند. فاضلاب سایر نواحی زنجان نیز به‌دلیل ناکارآمد بودن زمین‌های منطقه برای حفر چاه‌های جذبی، به‌صورت جاری رها می‌شود. این فاضلاب تا چندی پیش به همراه شیرابه‌ای که از زباله‌های زنجان بیرون می‌آمد به زنجانرود می‌ریخت. با اینکه از مهرماه محل دفع زباله‌ها تغییر کرده است، همچنان فاضلاب به این رودخانه وارد می‌شود.
زباله‌های زنجان تا چندی پیش در زمین‌های وسیعی در حوالی روستای« مهتر» جمع و سوزانده یا دفن می‌شد. از 10 سال پیش این مکان را برای دفع زباله‌های زنجان در نظر گرفتند و با این کار به‌تدریج کشاورزی و زندگی مردم روستای مهتر مختل شد. مشکلات به حدی زیاد شده بود که مردم مهتر در تابستان امسال جلوی ماشین‌های شهرداری را که پسماند به محل دفن زباله می‌آوردند، گرفتند و مانع از این شدند که زباله‌های زنجان به این منطقه بیاید.
آلودگی منطقه هم به حدی رسیده بود که معاون فنی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست زنجان، اعلام کرد مهم‌ترین معضل زیست‌محیطی منطقه، ورود فاضلاب انسانی و پسماندهای خانگی به منطقه «مهترچایی» است. سرانجام شهرداری تصمیم گرفت که محل دفن زباله‌ها را به مکان دیگری یعنی قره‌داغ منتقل کند. با این حال، مشکلات ناشی از فاضلاب همچنان
ادامه دارد.
امیر مهدویانی، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان زنجان، در دی‌ماه، یعنی 3 ماه پس از انتقال زباله‌ها از مهتر، رهاسازی 70 درصد فاضلاب زنجان را یادآور شد و گفت: « اکنون تصفیه‌خانه فاضلاب شهری زنجان ظرفیت تصفیه 30 درصد از فاضلاب شهر را دارد و مابقی فاضلاب‌های موجود در زنجان رهاسازی می‌شود که این امر باعث آسیب رسیدن به محیط‌زیست منطقه شده است.» در آبان امسال هم، تورج قاسمی، معاون مدیرکل سازمان حفاظت محیط‌زیست زنجان گفته بود: «مکان‌های پیشنهادی از سوی شهرداری، برای هدایت فاضلاب مورد‌تایید کارشناسان محیط‌زیست نبود و پس از آن مکان جدیدی برای این‌کار معرفی نشده است.» او نیز بر راه‌اندازی هر‌چه سریع‌تر شبکه فاضلاب شهری زنجان تاکید کرده بود.
فاضلاب صنعتی
اتصال کارخانه شیر پاستوریزه زنجان به شبکه فاضلاب شهری و از بین رفتن مشکلات ناشی از این واحد صنعتی، یکی از شواهد مؤثر بودن بسیار زیاد شبکه فاضلاب در کاهش آلودگی است. در سال 87، وجود کارخانه سرب و روی و نیز کارخانه شیر پاستوریزه در محدوده شهری و ریخته شدن فاضلاب این کارخانه‌ها در رودخانه زنجانرود، به یکی از معضلات بزرگ فاضلاب شهری تبدیل شده بود. مدیران وقت اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست به‌شدت از اینکه این 2 کارخانه آب زنجانرود را آلوده می‌کردند و فاضلاب آنها بر آب چاه‌های اطراف کارخانه‌ها نیز اثر می‌گذاشت، ابراز نگرانی می‌کردند. با فشارهای رسانه‌ای و تلاش دوستداران محیط‌زیست سرانجام مسئولان استانی تصمیم گرفتند کارخانه سرب و روی را به جای دیگر منتقل کنند و مدیران کارخانه شیر پاستوریزه زنجان نیز با تلاش زیاد فاضلاب کارخانه را به فاضلاب شهری متصل کردند. از وقتی که فاضلاب کارخانه شیر پاستوریزه به فاضلاب شهری متصل شده است، زنجانرود حال و روز بهتری دارد.
البته هنوز بخشی از فاضلاب شهری به آن وارد می‌شود. کارشناسان محیط‌زیست می‌گویند اگر توسعه شبکه فاضلاب شهری با سرعت فعلی انجام شود، هیچ بعید نیست که در سال‌های آینده دوباره بوی نامطبوعی سراسر شهر را فرابگیرد و البته باز هم مسئولان تنها به بیان فواید شبکه فاضلاب و تصفیه‌خانه‌های فاضلاب بسنده کنند. مدیرکل حفاظت از محیط‌زیست استان زنجان با تاکید بر اینکه شرکت آب و فاضلاب باید تصفیه‌خانه‌ای با ظرفیت‌های بیشتر از تصفیه‌خانه فعلی بسازد، خاطرنشان می‌کند: «می‌توان از اعتبارات تخصیص یافته در دور سوم سفر هیات دولت به استان در این خصوص استفاده کرد.»وی، تصفیه مناسب فاضلاب شهری را ضروری می‌داند و بار دیگر تاکید می‌کند: «سامانه تصفیه‌خانه کنونی جوابگوی شهر نیست.»
زنجان در انتظار تکمیل شبکه فاضلاب
بسیاری از شهرهای بزرگ کشور این روزها به سبب رشد جمعیت و سکونت بیش از ظرفیت، دچار مشکلات بزرگی شده‌اند که یک به یک به چشم می‌آیند و مسئولان شهری را نگران می‌کنند. مراکز استان‌ها خیلی زودتر با مشکلات ناشی از افزایش جمعیت برخورد می‌کنند که مدیران شهری اگر مراقب نباشند، زندگی برای شهروندان بسیار دشوار می‌شود. یکی از مشکلاتی که در سال‌های اخیر نمود بیشتری پیدا کرده، مشکل دفع فاضلاب است. بسیاری از شهرهای ایران، محدوده‌هایی بوده‌اند که بدون طرح جامع شهری و بدون برنامه‌ریزی برای سال‌های آینده، ساخت‌و‌ساز در آنها گسترش یافته و اینک که جمعیت بسیاری از این شهرها، بیش از ظرفیت تاسیسات آنها شده است، این وضع مشکلاتی مانند نبود زیرساخت مهمی مثل شبکه فاضلاب را به موضوع روز بسیاری از شهرها تبدیل کرده و در زنجان نیز همین اتفاق رخ داده است. نبود شبکه سراسری فاضلاب در زنجان باعث شده است که فاضلاب این شهر به‌صورت جاری دفع شود و مشکلات بهداشتی زیادی را برای شهروندان ایجاد کند.
این فاضلاب در مناطقی مثل مهترچایی، جمع می‌شود و علاوه بر منظره زشتی که برای شهر درست می‌کند، باعث انتشار بوی مشمئزکننده‌ای می‌شود که ساکنان محل را بسیار آزار می‌دهد. آن‌طور که کارشناسان آب و فاضلاب شهر زنجان گفته‌اند، این شهر باید دارای شبکه گسترده‌ای باشد که فاضلاب را از همه نقاط شهر، به‌خصوص نقاطی که جزو مناطق قدیمی محسوب می‌شوند، جمع‌آوری کند و در تصفیه‌خانه مخصوص فاضلاب، آن را برای استفاده در کشاورزی یا کاربرد‌های غیرشرب آماده کند. با این حال، هنوز شبکه فاضلاب در استان زنجان توسعه نیافته است و دفع فاضلاب به ابتدایی‌ترین شکل یعنی روش دفع جاری، اجرا می‌شود. تصفیه‌خانه‌ای که برای پالایش فاضلاب این شهر ساخته شده است نیز ظرفیت محدودی دارد و پاسخگوی نیازهای این مرکز استان نیست.
نخستین مرحله از ساخت تصفیه‌خانه فاضلاب زنجان در سال 87 همزمان با مرحله اول تصفیه‌خانه آب شرب افتتاح شد. هنگامی‌که اجرای این طرح آغاز به‌کار کرد، مسئولان آب و فاضلاب زنجان اعلام کردند که با کامل شدن تصفیه‌خانه فاضلاب، در مجموع حدود 40 میلیون متر‌مکعب پساب در سال تصفیه و از آب خروجی این تصفیه‌خانه در 2 بخش کشاورزی و صنعت استفاده خواهد شد. در بخش صنعت نیز گفته شد کارخانه کاغذ‌سازی کهریزک که عهده‌دار تولید کاغذ از زباله‌های استان زنجان و استان‌های همجوار است، از آب تولیدی این تصفیه‌خانه بهره خواهد برد و 3 هزار هکتار زمین و باغ نیز در بخش کشاورزی از آب این تصفیه‌خانه استفاده خواهد کرد.
شبکه‌های فاضلاب تنها برای شهر زنجان در نظر گرفته نشده است و بناست که در 18 شهر استان، شبکه‌های فاضلاب تاسیس شود، که از این 18 شهر مرحله نخست تصفیه‌خانه فاضلاب شهر زنجان از دور اول سفر استانی دولت و مرحله اول تصفیه‌خانه فاضلاب شهرستان ابهر در دور سوم سفر ریاست‌جمهوری وارد مدار بهره‌برداری شده است. در 4 شهرستان خرمدره، زرین‌آباد، ماهنشان و دندی کارهای اجرایی شروع شده و در شهرهای خدابنده، صائین قلعه، هیدج و آببر نیز طرح شبکه دفع فاضلاب در دست مطالعه و دریافت ردیف اعتباری قرار گرفته است.
با این‌حال، هنوز شهر زنجان نیاز فوری به شبکه فاضلاب گسترده‌تری دارد. مرحله دوم تصفیه‌خانه فاضلاب شهر زنجان با ظرفیت تصفیه فاضلاب 250 هزار نفر، هنوز در وزارت نیرو در حال پیگیری است. علاوه بر این تصفیه‌خانه، تکمیل و اجرای شبکه فاضلاب شهر زنجان در بسیاری از مناطق این شهر، به‌دلیل مشکلات ناشی از بافت زمین و نفوذ آب‌های سطحی، کامل نشده است. تاکنون فقط حدود ٣٠ درصد از جمعیت شهری استان زنجان، تحت پوشش تأسیسات شبکه فاضلاب شهری درآمده‌اند که رقمی نزدیک به میانگین کشوری به‌شمار می‌رود. در کشور میزان پوشش شبکه فاضلاب شهری ٣٣ درصد است. مسئولان استانی اعلام کرده‌اند که برای تکمیل تأسیسات شبکه‌های فاضلاب شهرهای این استان به بیش از ١٠٠ میلیارد تومان اعتبار نیاز است.
